Balkan Savaşları ve Milli Mücadele’ye verdiği destekle bilinen Fransız yazar Pierre Loti’nin karanlıkta kalan Birinci Dünya Savaşı yıllarını, tarih doktorası yapan Mesut Özekmekçi araştırdı. Meğer Pierre Loti, Topkapı Rıhtımı’nda devlet töreniyle karşılanmasından sadece iki yıl sonra Birinci Dünya Savaşı için ülkesine dönmüş, Fransa ordusuna katılmış ve Çanakkale Savaşı’nda Türklere karşı savaşmış!
Türk dostu Pierre Loti.” Dilimize bu şekilde geçmiş, adı İstanbul’un en güzel tepelerinden birine verilmiş Fransız yazar, oryantalist ve asker Julian Viaud ya da bilinen adıyla Pierre Loti, yakın tarihin en renkli kişiliklerinden biri. 73 yıllık hayatında 1870 ile 1913 arasında tam sekiz kez Türkiye’ye gelmiş, Türkiye hakkında eserler yazmış, Milli Mücadele’ye verdiği destek sebebiyle kendisine fahri hemşerilik verilmiş olan Pierre Loti’nin yaşamında, bizi ilgilendiren ama karanlıkta kalan bir bölüm var.
Loti, 1911 Trablus ve 1912-1913 Balkan Savaşları’nda Türkiye’nin yanında yer almış, Avrupa devletlerinin haksızlıklarını, ‘Can Çekişen Türkiye’ kitabında kaleme alarak Türkiye’de sempati toplamıştı. Bu kitapta Avrupalı devletlerin İtalya’nın saldırgan tutumuna göz yummasını eleştiren Loti, 1913’te devlet konuğu olarak Türkiye’ye davet edilmiş, Tophane Rıhtımı’nda görkemli bir törenle karşılanmıştı. Hatta Sultan Reşad kendisine Topkapı Sarayı’nda bir ziyafet vermiş, kendi saatini hediye etmişti.
BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA NEREDEYDİ?
Tarih kitapları, Pierre Loti’nin I. Dünya Savaşı’na kadar Türkiye’de kaldığını, savaş patladıktan sonra tam 64 yaşındayken savaşmak için Fransız ordusuna başvurduğunu yazıyor. Loti, daha sonraları Milli Mücadele’ye verdiği destekle hayatımıza tekrar müdahil oluyor.
Peki, son ziyaretinde yerleştiği Eyüp’teki bir tepeye adı verilen, Türkiye sevgisini romanlarına konu eden Pierre Loti, Birinci Dünya Savaşı’nda ne yapmıştı?
Bu sorunun peşine düşen Celal Bayar Üniversitesi tarih doktora öğrencisi Mesut Özekmekçi, Avrupa ve Amerikan gazetelerinin arşivlerinde yaptığı çalışmayla bu soruya tatsız bir yanıt bulmuş. Özekmekçi’ye göre Pierre Loti, Topkapı Rıhtımı’nda devlet töreniyle karşılanmasından sadece iki yıl sonra Birinci Dünya Savaşı için ülkesine dönmüş, Fransız ordusuna katılmış ve Çanakkale Savaşı’nda Türklere karşı savaşmış!
GAZETE ARŞİVLERİNDEN ÇIKAN GERÇEK
Pierre Loti’nin hayatını merak eden Özekmekçi, Loti’nin Birinci Dünya Savaşı sırasında tarihimizde karanlık kalan dönemini incelemek için gazete arşivlerine dalmış.
Özekmekçi, “Çanakkale saldırısı bilindiği üzere 19 Şubat 1915 yılında başlamıştır. Gazete haberlerinden anlaşıldığı kadarıyla bir aydan kısa bir sürede Loti, Türklere karşı yapılan saldırıda gönüllü olmuştu” diyor.
11 Nisan 1915’te Amerikan Richmond Times gazetesinde tam sayfa yayımlanan “Pierre Loti şimdi hayran olduğu Türklere karşı savaşıyor” başlıklı haber bu konuda önemli bilgiler içeriyor. Yazıda Loti’nin Dünya Savaşı’nın patlak vermesini beklemediği, ancak savaş başlar başlamaz kalemini bırakarak Alman yayılmacılığına karşı savaşmaya gittiği anlatılıyor.
Haberde Loti’nin Çanakkale cephesine katılması şu cümlelerle anlatılıyor: “Türkleri çok seven Loti’nin uyarılarına rağmen onlar Fransa’nın düşmanlarıyla aynı safta yer aldı. Bu durumda Loti, kızgınlıktan çok üzüntüyle ama gerçek bir vatanseverlikle aldığı emirleri uygulayarak donanmasıyla Çanakkale kalelerini bombalamaya gitti.Eğer Loti Türkler tarafından ele geçirilirse, şüphesiz savaşın en değerli esiri olacak.”
Özekmekçi, 1916 ve 1917 yıllarındaki gazetelerde Loti’nin Çanakkale’deki Türk kalelerini bombaladıktan sonra, karaya çıkarak Fransız birliklerini ziyaret ettiğine yönelik haberlere de rastlamış.
Amerikan ‘The Bridge Port Evening Farmer’ gazetesinin bir haberinde, Loti’nin Birinci Dünya Savaşı macerası net bir şekilde anlatılmış: “Uzun yıllar Türklerin ve Türkiye’nin hayranı olmasına ve bir süre ikinci evi saydığı İstanbul’da yaşamasına rağmen Loti’nin Türk düşmanı olması kaderin tuhaf bir oyunu.”
Pierre Loti Türkçedeki hemen tüm kaynaklarda ‘Doğu âşığı’, ‘Osmanlı dostu’ olarak kabul ediliyor.
Fakat Mesut Özekmekçi bu durumun Loti’nin Çanakkale’ye savaşmaya geldiği bilgisini gölgelemek için bir gerekçe olmaması gerektiği görüşünde: “Loti’nin Balkan ve 1911-1912 Türk-İtalyan Savaşları’nda Türklerden yana cephe aldığı açık.Bunun yanında kendisinin Dünya Savaşı’ndan sonra Kurtuluş Savaşı’na verdiği fikirsel destekle Ermeni iddialarına karşı Türk tezlerini savunması hemen her kesimce bilinmekte. Lakin bu, onun I. Dünya Savaşı’nda Türklere karşı savaştığı, kalelerimizi bombaladığı ve belki de (istemeyerek bile olsa) askerlerimizi şehit ettiği gerçeğini değiştirmiyor.”
SAVAŞ SONRASI FAHRİ HEMŞERİLİK
İslam Ansiklopedisi’ndeki ‘Pierre Loti’ maddesinde Loti’nin Birinci Dünya Savaşı’na ilişkin dönemi hakkında “1910’da emekliye ayrıldı, fakat I. Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine yeniden göreve çağrıldı” ibareleri var. Ancak savaş sonrasında Türkiye’de büyük saygı gören Loti hakkında şu bilgilere yer veriliyor: “1921’de Müfide Ferid (Tek) başkanlığında bir heyet, TBMM adına Loti’yi ziyarete gitti ve kendisine İstanbul’un fahri hemşerilik beratını sundu. Fakat bu arada Tevfik Fikret, Halit Ziya (Uşaklıgil), Celâl Nuri (İleri) ve Adnan Adıvar başta olmak üzere bazı Türk yazarları ise onu Avrupa’da yanlış ve hayali bir Türk imajı oluşturmakla suçladılar.”